مقالات ویژه
اقلیم کردستان عراق
پیشینه
اقلیم کردستان عراق آن بخش از کردستان است که به‌دنبال جنگ جهانی اول در داخل مرزهای عراق واقع شد. بیشترین ساکنان این ناحیه کرد هستند و از روی همزیستی قومی و همزیستی آیینی با دیگر مناطق عراق و منطقه اختلاف دارد. این اقلیم، شامل تمامی چهار استان اربیل، سلیمانی، کرکوک و دهوک و همچنین تمامی شهرستان‌های استان موصل به جز شهرستان‌های موصل (مرکز استان) و بعاج و حضر و نیز شهرستان‌های خانقین و مندلی و کفری به جز ناحیه بلدروز از استان دیاله و همین طور مرکز شهرستان بدره از استان واسط(کوت) می‌شود.
ایران و آشتی میان گروه‌های اپوزیسیون
چرا سال ۱۹۹۱ را می‌توان نقطة عطفی در تاریخ کردستان عراق به شمار آورد؟
وقتی دولت عراق در سال ۱۹۲۱ تأسیس شد، کردهای این کشور امیدوار بودند در این دولت جدید، آن ظلم و ستمی که در دوران عثمانی وجود داشت، باقی نماند. کردهای عراق امیدوار بودند که این دولت، زندگی جدیدی را برای آنها به ویژه در زمینة حقوق سیاسی فراهم کند. اما این دولت، درست همان ظلم سابق را بر آنها تحمیل کرد. در قانون اساسی که در سال ۱۹۲۵ در عراق تصویب شد، هیچ اشاره‌ای به حقوق سیاسی کردهای این کشور نشد. آنها ناگزیر شدند به تشکل‌های سیاسی مخفی پناه ببرند. کردها حق تشکل سیاسی علنی نداشتند. اجتماع و تشکل وجود داشت، اما به صورت آزاد نمی‌توانستند فعالیت کنند.
لزوم تأسیس دولت دموکراتیک
با تشکر، لطفا گزارش از تحولات کردستان عراق در دو دهة اخیر بیان کنید.
به باور نسل ما همه جنبش‌های سیاسی، حرکت‌های اقتصادی، نظامی و حکومتی در هر مرحله‌ای اولویت‌هایی دارند. در سال ۱۹۹۱ که در کردستان عراق قیامی شکل گرفت و به رانده شدن حزب بعث از کردستان عراق منجر شد، یک خلاء اداری، امنیتی و قانونی ایجاد شد، زیرا حکومتی در کردستان عراق باقی نمانده‌بود. از این رو، جبهه کردستان اداره امور را در دست گرفت و کردها خود مسئولیت را عهده‌دار شدند. برای ما این نخستین بار در تاریخ کردستان عراق پس از زمان شیخ محمود، در دهه ۱۹۲۰ - بود که توانستیم فرمانروایی خود را به دست بگیریم و اداره امور سرزمین خود را داشته باشیم. این برای ما تجربه بسیار مهمی بود. این تجربه با توجه به موقعیت متفاوت کردها در ایران، سوریه، ترکیه و عراق مسائلی هم داشت؛ چون هر یک از همسایه‌ها دیدهای متفاوتی به ما نظر داشتند و لزوماً همة آنها دوست نداشتند کردستان عراق مانند یک واحد سیاسی متمایز ظاهر شود.
لزوم دخالت‌های احزاب در کار دولت منطقه‌ای
این پرسش مطرح است که در حال حاضر در کردستان عراق چه اتفاقی در حال رخ دادن است ؟ چه شده که جمعیتی در خیابان حضور پیدا کرده و مجموعه احزابی اعتراض می‌کنند که سال‌های زیادی با استبداد و دیکتاتوری صدام مبارزه کردند، حال کار به جایی رسیده است که جمعیتی در خیابان حضور پیدا می‌کنند و به روش حکومت‌داری آنها منتقدانه اعتراض می‌کنند؟
به درستی برادرانمان حق دارند که نگران این مسائل باشند؛ چون وضعیت کردستان عراق هنوز یک وضعیت کاملاً مستقر نیست. ما در قانون اساسی اصولی داریم که به نفع کردستان عراق است، اما در خود کردستان عراق هنوز افراد و جریان‌های معروف و پرنفوذی حضور دارند که با این دستاوردهای مهم که در قانون اساسی ثبت شده است سر دشمنی دارند. ما هر روز با این مسائل و با عملکرد جریان‌های مزبور دست و پنجه نرم می‌کنیم.
به حاکمیت فساد پایان دهید
غیر از خود شما ترکیب سیاسی سی و پنج نفر اعضای جریان اعتراضی به چه صورت است؟
این افراد از جریان های مختلفی هستند. در میان معترضان، ایدئولوژی واحدی حاکم نیست. گروه‌ها و افراد با ایدئولوژی‌های مختلف مذهبی، کمونیستی و جریان‌های مستقل در این انجمن حضور دارند و همگی یک ویژگی مشترک دارند و آن اعتراض به حکومت اقلیم کردستان است. انجمن از همشهری‌هایی تشیکل شده که در جریان اعتراض‌های اخیر حضور داشته‌اند. این اعتراض‌ها به هیچ حزب و گروه و جریان خاصی وابسته نیست.
سیاست و جامعه در اقلیم کردستان عراق
شما زبان فارسی را چگونه آموختید؟
در سال ۱۹۸۴ در زمان جنگ، به عنوان سرباز عراقی وارد ایران شدم. اما نپذیرفتم به عنوان سرباز عراقی، ایرانی‌ها را بکشم. من ازکشتن ایرانی نفرت دارم و به ایرانی‌ها گفتم از جنگ با شما امتناع می‌کنم، شما نیز پناهندگی مرا بپذیرید. به ایران آمدم و پناهنده شدم. البته به این مسئله افتخار می‌کنم.
ما در مرحله گذار هستیم
آقای دکتر! با تشکر برای فرصتی که در اختیار ما گذاشتید، برای شروع گفت وگو لطفاً از آن چیزی که در کردستان تا به امروز رخ داده است، تاریخی مختصر بیان بفرمایید.
بنده هم از شما تشکر می‌کنم و به شما برای آمدن به کردستان عراق خوش‌آمد می‌گویم. بنده دکتر نجدت آکری هستم. به لحاظ آکادمیک چند پست داشته‌ام. به مدت ۱۰ سال رییس دانشگاه حقوق و برای ۲ سال نیز مدیرکل امور دانشجویان بوده‌ام. دانشجویان در آن دوره دارای مشکلات زیادی بودند. من بخشی از تحصیلاتم را در بغداد گذراندم و در سال ۱۹۹۱ به کردستان بازگشتم. یکی از بنیان‌گذاران این وزارتخانه هستم. همچنین، مدیر کل دیوان وزارت را عهده‌دار بودم. اکنون نیز به مدت ۲ سال است که مدیر کل پژوهش و توسعه هستم. این اداره با پژوهش‌های علمی تحصیلات فوق لیسانس، دکترا، و در مجموع دیپلم به بالاتر است. مدرک دکتریم امنیت بین‌المللی است و فوق‌لیسانسم قانون توسعه است. در دستگاه‌های اطلاع‌رسانی دیداری، شنیداری و تصویری کارمند هستم.
۲۵۰ هزار دانشجو در کردستان عراق
آقای دکتر شیرزاد نجار از اینکه فرصتی دراختیار ما قرار دادید سپاسگزارم. لطفاً تاریخچه مختصری از تحولات کردستان عراق پس از فروپاشی عثمانی و تشکیل دولت عراق برای خوانندگان ما بیان کنید.
مسئله کُرد در عراق از روزی آغاز شد که در سال ۱۹۲۵ ولایت موصل به عراق ملحق شد و بعد از آن بر اساس قراردادهایی که برای تعیین حدود مرزی با ترکیه منعقد گشت و بریتانیا نقش ضمانتی آن را بر عهده داشت، مقرر شد تا حقوق کُردها در عراق حفظ گردد. عراق هم در سال ۱۹۳۲ به عضویت جامعه ملل در آمد؛ از قیمومیت بریتانیا خارج و به عنوان کشور مستقلی در جهان شناسایی شد. در این زمان، عراق قراردادی امضا کرد که حقوق ملیت‌ها و مشخصاً کُردها در عراق حفظ شود. پرسش این است که آیا عراق از سال ۱۹۳۲ تا سال ۱۹۵۴ که توسط خاندان پادشاهی فیصل اداره می‌شد، به مفاد پیمان‌نامه‌ای که امضا کرده‌بود التزام داشت یا خیر؟ در این دوره عراق آن را اجرا نکرد و به آن پایبند نبود فقط در سال ۱۹۲۷ قانون زبان‌های محلی را اجرا کرد. در این دوران دولت عراق اجازه نداد تا موارد مربوط به حقوق کُردها بتواند در قانون اساسی برای خود جایی بیابد.این مسئله مهمی بود که این حقوق در قانون اساسی منعکس شود. در دوره‌های زمانی متعددی یعنی در سال‌های ۱۹۳۷، ۱۹۴۵و ۱۹۴۷ ارتش و نظامیان عراقی به کُردها یورش بردند.این رویکرد نظامی مخالف قانون اساسی عراق بود و البته مخالف آن پیمان‌نامه‌ای که امضا کرده بود.
زندانی‌های سیاسی را به صلیب سرخ هم نشان نمی‌دهند
بفرمایید چگونه با اسلام سیاسی آشنا شدید، چه کسی بر شما تأثیر گذاشت و اینک به کدام جریان اسلامی تعلق دارید؟
من در سال ۱۹۹۷ در بخش اطلاع‌رسانی سازمان حرکت اسلامی کار می‌کردم که در سال ۲۰۰۹ به جنبش اتحاد اسلامی تبدیل شد. در این سازمان تا سال ۲۰۰۱ در بخش اطلاع‌رسانی باقی ماندم. در این سال اتحادیه اسلامی دچار بحران بزرگی شد، به ویژه پس از زمانی که به آن کنگره می‌گویند. من به عنوان کسی که در بخش اطلاع‌رسانی کار می‌کرد باقی‌ماندم، تا زمانی که جمعیت اسلامی تشکیل شد. جنبش اتحاد از هم پاشید برپایی حرکت اسلامی اعلام شد. در آن زمان ما با ملا کریکار در جناح موسوم به جناح اصلاح ماندیم. وقتی جندالاسلام تشکیل شد ما به عنوان افراد بی طرف درون حرکت اسلامی پیشین باقی ماندیم تا زمانی که ملا کریکار تصمیم گرفت گروه جندالاسلام را با گروه اصلاح متحد کند. جندالاسلام در تاریخ در ۱/۹/۲۰۰۱ و جمعیت اسلامی در ۳۱/۵/۲۰۰۱ تشکیل شد. در ماه اکتبر سال۲۰۰۱ زندگی عادی من به عنوان دانشجویی که دانشگاه را به پایان رسانیده و فعالیت روزنامه‌نگاری دارد، آغاز شد. این مختصری از ارتباط من با حرکت اسلامی پیشین است .
سرمایه‌گذاری خارجی در کردستان عراق
لطفاً خودتان را معرفی کنید؟
بنده عزت عیسی مدیر کل اداری، مالی و مشاور اقتصادی نخست‌وزیری اقلیم کردستان عراق هستم. خدمت شما خیر مقدم عرض می‌کنم و خوشحالم که یکی از دوستان ایرانی ما در اربیل حضور دارد و در خصوص اوضاع اقتصادی کردستان عراق به مردم ایران گزارش می‌دهد. امیدواریم این مسائل هر چه بیشتر موجب نزدیک شدن و توسعه اقتصادی همگرا مابین ایران و کردستان عراق شود و از امتیازات و مزایای نسبی موجود، دو کشور و مردم هر دو منطقه بتوانند سودمند شوند.
وضعیت زنان کرد عراقی
لطفاً برای آشنایی خوانندگان ایرانی، مختصری از سوابق سیاسی و تحصیلات خودتان بیان کنید؟
من چنارسعد عبدالله اهل شهر اربیل در کردستان عراق و متولد سال ۱۹۷۴ هستم. تحصیلات ابتدایی را در اربیل و مقاطع راهنمایی و دبیرستان را در ایران در شهر ارومیه گذراندم. پس از آن برای دانشگاه به کردستان عراق بازگشتم. دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته جامعه‌شناسی و دکترا در همین رشته هستم. کارشناسی ارشدم در رشته جامعه‌شناسی سیاسی و دکترا نیز در رشته جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش است.
خواسته‌های بجای تظاهرکنندگان
از چه زمانی مؤسسه مطالعات استراتژیک کردستان فعالیت خود را آغاز کرده‌است؟
این مرکز از سال ۱۹۹۲ تشکیل شده‌است. از آن تاریخ تاکنون در حوزه مباحث سیاسی و توسعه‌ای فعالیت داشته است. این مرکز، هم در مورد کردستان عراق و هم در باره سایر نقاط جهان مطالعاتی انجام داده‌است. مؤسسه در بارة مباحث راهبردی نشریه‌هایی در حوزة ایران، ترکیه و سایر نقاط منتشر می‌کند. پرونده ایران، پرونده ترکیه و پرونده اسلام از جمله عنوان‌هایی است که نشریة آن به صورت منظم منتشر می‌شود. مجله‌ای هم به نام سیاست بین‌المللی داریم. ضمن آن که کتاب‌هایی هم در موضوع‌های گوناگون منتشر کرده‌ایم.
هدف، پایان حکومت میلیشیایی است
اگر ممکن است خودتان را معرفی و از پیشینة فعالیت‌های‌تان مختصری بیان کنید؟
من آسو کمال عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست کارگری کردستان هستم. قبلاً در گروه مؤسس شوراهای ۱۹۹۱ در کردستان عراق بودم. از مؤسسان هر دو حزب کمونیست کارگری عراق و کردستان عراق هستم. مسئول کمپین رفراندوم برای استقلال کردستان و سردبیر نشریه رفراندوم بودم. اکنون عضو انجمن میدان آزادی هستم.
برنامة اعتراضی متعلق به مردم است
از دیدگاه شما چه عواملی موجب شکل‌گیری اعتراض‌های مردم سلیمانیه و سایر شهرهای کردستان عراق شده است؟
تظاهرات و نارضایتی‌های مردم دلایل زیادی دارند: فساد بیش از اندازه، بی عدالتی بیش از اندازه، بیکاری، تبعیض میان هم‌میهنان عادی و هم‌میهنان طرفدار احزاب حکومتی، عدم حاکمیت قانون، وجود نداشتن آینده‌ای روشن، وضعیت بودجه عمومی و چگونگی هزینه کردن آن، عدم رعایت حقوق بشر، مجازات مردم و احزاب به دلیل اندیشه، عقاید و مواضع سیاسی متفاوت و مسایلی دیگر. این مسایل همان دلایلی هستند که مردم برای رفع آنها به خیابان‌ها آمده‌اند و درخواست اصلاحات بنیادی دارند.
حکومت در صدد حل مشکلات به نفع هم‌میهنان است
فعالیت خود را در انجمن وزیران از چه زمانی آغاز کردید؟
بیش از دو سال است که در انجمن وزیران فعالیت می‌کنم. قبلاً نیز با جانشین رییس انجمن‌وزیران «ابراهیم احمد»، همین فعالیت را انجام می‌دادم. هنگامی که کابینه ششم شروع به فعالیت کرد همینجا ماندم. بنده فارغ‌التحصیل دانشگاه صلاح‌الدین در رشته اقتصاد و روزنامه‌نگاری هستم. پیش از ورود به اینجا کار روزنامه‌نگاری انجام می‌دادم و مسئول بخش اخبار و سیاست روزنامه «کوردستان نوی» بودم.
یک دولت کوچک ایرانی‌نژاد؟
از طرح و بحث نسبتاً جدّی تاسیس یک دولت کرد حدود صد سال می‌گذرد و در این صد سال حوزه‌های کردنشین خاورمیانه تحولات فراوانی را پشت سر گذاشته‌اند؛ اگر چه تمامی این تحولات را از جمله مجموعه‌ای از شورش‌های مختلف جامعة عشایری کُرد را بر ضد برآمدن مجموعه‌ای از دولت ـ ملت‌های جدید و تمرکزگرا در ایران و عراق و ترکیه، نمی‌توان سعی و تلاشی مستمر و آگاهانه در جهت تأسیس دولت آرمانی مزبور توصیف کرد ـ بدان گونه که تاریخ نگاری‌های قومی کرد عنوان می‌کنند ـ ولی در عوض ناتوانی یا بی‌میلی دولت ـ ملت‌های جدید و تمرکزگرای فوق در تامین رضایت کردها به یک نوعی همزیستی توام با آسایش در این چارچوب‌های نوین خود در برقرار ماندن آرزوی تأسیس یک چنان دولتی موثر بوده است.
[متن کامل]
روزشمار تحولات کردستان عراق
۱۹۱۸ • بعد از شکست امپراتوری عثمانی در جنگ اول جهانی، نیروهای بریتانیا ولایت نفت‌خیز موصل را متصرف شدند که باعث شد تعداد چشمگیری از حوزه‌های کردنشین در قلمرو آنان قرار گیرند.
۱۹۱۹ • انضمام منطقة موصل به دولت نوبنیاد عراق که تحت قیمومیت بریتانیا قرار داشت.
۱۹۲۰ • در معاهدة سِور که به امضاء دولت شکست خوردة عثمانی رسید ـ برای تأسیس یک دولت کردی ـ منوطِ به تصویب جامعة ملل، بندی گنجانده شده بود. در بند ۴۶ این معاهده کردهای ساکن در ولایت موصل از این اختیار برخوردار شده بودند که در صورت تمایل به یک کردستان مستقل آتی ملحق شوند.
سپاسگزاری
انتشار این شماره از گفتگو رهین زحمات عزیزانی است که ما را در به سامان رساندن آن یاری رساندند.در اینجا بر خود فرض شمردیم تا از تمامی عزیزانی که به نحوی در انجام این پروژه فرهنگی یارمان کردند تشکر و قدرانی صورت گیرد. ابتدا از دوست گرامی کاک نزَت صالح عمر مشاور نخست‌وزیری منطقه کردستان عراق در امور دانشجویی زحمت هماهنگی با تنی چند از مصاحبه‌شوندگان را پذیرفتند و در تمام مراحل انجام مصاحبه‌ها یاری‌مان کردند. همچنین از آقای عبدالله صالح مسئول میز ایران در حزب دمکرات کردستان عراق و نیز آقای یاسین صابر مسئول میز ایران در اتحادیه میهنی کردستان عراق و کاک مجید جاف مسئول روابط عمومی جنبش گوران، کاک فلاح محمد کریم مسئول نمایندگی رسانه ای اتحادیه میهنی کردستان عراق در تهران و نیز روزنامه نگار گرامی کاک سامان سلیمانی و خانم ناسک قادر برای زحماتشان در انجام هماهنگی برای انجام برخی مصاحبه‌ها. کاک زرارحاجی میرخان که در این زمینه زحماتی را متحمل شدند باید بر این فهرست بیافزاییم. همچنین از آقایان سامان عابری که ترجمه بخش عمده ای از مصاحبه‌ها را متقبل شدندو دکتر مجتبی برزویی کُردشناس گرامی که در انجام تعدادی از مصاحبه‌ها و نیز ترجمه دو مصاحبه نقش اساسی بر عهده داشتند و نیز مخصوصاً تعداد زیادی از عکس‌های این شماره توسط آقای پویا هوشمند به ثبت رسیده است از ایشان هم برای انجام این مهم متشکریم. پژوهشگر و ویراستار محترم آقای حسین نوری‌نیا ویراستاری تمامی مصاحبه‌ها را بر عهده داشتند تشکر از ایشان در قالب این چند جمله نمی‌تواند به مقصود نایل آید. همچنین از اقای مهندس لطف‌الله میثمی مدیرمسئول نشریه چشم‌انداز ایران برای مساعدت صمیمانه شان متشکریم. در پایان به صورت ویژه و صمیمانه از آقای محمد صدیق احمد(جگرخون هرکی) نماینده حزب دمکرات کردستان عراق در ایران به خاطر تمامی زحماتشان سپاسگزاریم. برای ایشان و تمام همکاران این مجموعه آرزوی موفقیت و پیروز ی داریم.